27. jan, 2017

Beethoven 9e Symfonie

In 1824 werd geschiedenis geschreven. Op 7 mei klonk voor het eerst Beethovens Negende Symfonie in het Kärntnertortheater in Wenen, met de stokdove Beethoven naast de dirigent op de bok voor het koor en orkest waar hij zelf geen noot meer van hoorde. Het was zijn laatste symfonie en geïnspireerd door een gedicht van Schiller voegde hij in het laatste deel een koor en solisten toe, daar waar hij in de voorafgaande delen het publiek had verrast op ingewikkelde fuga’s, bulderende pauken en een hemels Adagio. Hoe durfde hij! Wars van conventies schudde hij het publiek door elkaar als een hond die tot de orde geroepen moest worden, aldus Maarten ’t Hart in zijn boek ‘Mozart en de anderen’.
Was het zijn doofheid die hem dreef tot deze keuze? Zijn frustraties over zijn slechte gezondheid, de opmerkingen van zijn concurrenten dat er niets meer uit zijn vingers kon komen, of was het zijn diepe behoefte aan vrijheid, gelijkheid en broederschap, ingegeven door het Nationalisme dat hoogtij vierde in het Wenen van toen? Al in 1793 wilde hij de tekst van Schiller op muziek zetten, als een rechtgeaarde puber, maar het kwam er niet van. ‘Alle Menschen werden Brüder’, deze strofe uit het gedicht ‘An die Freude’ zorgde voor de bekendheid tot aan vandaag, was zijn inspiratiebron, meer dan tweehonderd jaar geleden geschreven door een dichter die in zijn jonge jaren schreef in het geniep, voorbestemd voor het leger waar geen plaats was voor schoonheid.
Op youtube staat een filmpje met dirigent Leonard Bernstein uit de jaren 80 waarin hij een toelichting geeft op de betekenis van het werk in relatie tot de geschiedenis. Bernstein filosofeert over data van veldslagen en oorlogen, vanaf het Oude Testament tot en met de Dertigjarige Oorlog, de Vietnam Oorlog, de aanslagen in Belfast en de vervolging van andersdenkenden en rassendiscrimatie over de hele wereld. Zijn associaties brengen hem naar zijn geboortejaar 1918, het jaar waarin de Eerste Wereldoorlog eindigde. Vrede, broederschap, nooit meer oorlog, wie gelooft er nog in na de opsomming van al deze ellende waarbij de wapenfeiten van de afgelopen tijd niet eens worden benoemd? Na zijn sombere levensbeschouwing keert Bernstein terug naar Beethoven, naar zijn innerlijke strijd, zijn drang naar vrede, zijn zoektocht naar spiritualiteit en vreugde. Beethoven bereikte het in al zijn werken en als wij luisteren naar zijn muziek zullen wij het horen, worden we misschien een beter mens. Aldus Bernstein.
‘Alle mensen verbroederen’. Schiller en Beethoven hebben hun best gedaan, nu is het verder aan ons.

6 februari in De Oosterpoort, met Collegium Vocale Gent en Orchestre de Champs Elysees olv Ph. Herreweghe